Als eigenaar van een lichtreclame is het belangrijk dat je beschikt over een product dat voldoet aan de normen. Als eigenaar ben je aansprakelijk voor eventuele gevolgen die ontstaan ten gevolge van producten die niet voldoen aan de norm. Denk aan brand door kortsluiting. Met een product dat voldoet aan de normen verleg je de aansprakelijkheid naar de verzekeringsmaatschappij.

Led reclame volgens NEN 50107-3 installeren is niet alleen belangrijk het is ook eens verplicht. NEN is een Europese norm, en daarmee geldt ze ook automatisch voor Nederland. Led reclame is een vorm van lichtreclame. Denk daarbij aan: lichtbakken, verlichte letters, doosletters en

verlichte reclamezuilen. TL en PL verlichting vallen ook onder deze norm, maar omdat ze door hun hogere energieverbruik nog maar sporadisch worden gebruikt laten we deze lichtbronnen verder buiten beschouwing. We concentreren ons op het installeren van led verlichting.

Als eigenaar van een lichtreclame is het belangrijk dat je beschikt over een product dat voldoet aan de normen. Als eigenaar ben je aansprakelijk voor eventuele gevolgen die ontstaan vanwege producten die niet voldoen aan de norm. Denk aan brand door kortsluiting. Met een product dat voldoet aan de normen verleg je de aansprakelijkheid naar de verzekeringsmaatschappij.

Doosletters met led en Europese regelgeving

Dit artikel is bedoeld als een update van het stuk dat Marcus Thielen publiceerde in 2011 voor het Sign+ Magazine. Anders dan destijds vermeld, wordt een verlichte reclame gezien als een product. Daarom moet elke lichtreclame conform de eisen van NEN 50107 deel 3 worden geproduceerd. Anders behoort een CE markering niet tot de mogelijkheden.

De norm geldt voor alle verlichte signs met een nominale spanning lager dan 1000 volt, dus ook voor neon (lager dan 1000 volt, wat niet vaak het geval zal zijn) en tl verlichting.

Bij het installeren van leds in lichtreclame lijken velen zo hun ‘eigen’ voorschriften toe te passen. Toegegeven, tot voor kort waren in Europa geen speciale normen voor led signs van kracht, zodat alleen algemene regels rondom elektriciteit van toepassing zijn. Maar, vaak geïnspireerd door reclames voor led producten waarin wordt gesteld dat het installeren van leds kinderlijk eenvoudig is, worden zelfs deze fundamentele regels creatief aangepast aan de situatie.

Bron: Sign+ Magazine

De belangrijkste punten op een rijtje

Omdat we al meer dan 25 jaar ervaring met neon verlichting (NEN 50107-1) hebben zijn de meeste voorschriften gesneden koek. Techniek Nederland heeft een aantal aspecten uit de nieuwe norm op een rijtje gezet:

Minimaal IP22: drupdicht, geen schade indien onderhevig aan vallende druppels
Omgevingstemperatuur tussen de -25 en 65 C
Afwaterings gaten van 7 mm
Gebruik uv-beschermde kabels met een diameter van 1 mm of meer
Vereiste dat doorgesneden kabels op open uiteinden elektrisch geïsoleerd zijn en worden beschermt tegen vochten condens.
Lage spanning leidt vaak tot grotere stroomsterkte met mogelijk groter gevaar op brand bij kortsluiting (in geval dat vocht makkelijker toegang heeft tot de open kabels)
De kabel moet volgens 50107-3 om de 50 cm worden bevestigd met een steun of klem en de 1e klem op niet meer dan 150 mm van de led-module.

Buiten deze product typische aspecten zijn er nog een aantal zaken:

1. Typeplaatje:

1. Naam en adres leverancier, bouwjaar, nominaal stroomverbruik
2. Waarschuwing ‘Elektrische spanning’

2. Productspecificatie, zoals:

1. Lichtbronnen, schakelmechanisme, etc
2. Schakelschema
3. Onderhoudsinstructie, minimaal 1 keer in de 2 jaar

3. Meetrapporten, controle, oplevering

Elke sign moet worden gecontroleerd en getest voor oplevering. Dit moet worden gedocumenteerd.

Onderhoud:

Energie verbruik meten en documenteren, indien er veel verschil is na oplevering of vorig onderhoud van de sign is er iets mis!

Visuele inspectie van gehele sign, zowel alle elektrische als de mechanische componenten.

De norm is ook van belang, mocht er toch iets fout gaan, om aansprakelijkheid tegen te gaan. Dit is ook erg belangrijk voor de eigenaar van de installatie. De eigenaar is verantwoordelijk voor de installatie. Ook wanneer deze ondeugdelijk is en brand heeft veroorzaakt. Wel kan de eigenaar de installateur of producent aansprakelijk stellen, maar het is maar de vraag wat daar te halen valt. Geen enkele verzekeraar zal overgaan tot uitkering.

Nadere uitleg over NEN 50107-3

Hieronder volgt een weergave uit het artikel in Sign+ Magazine van mei 2011. Dit artikel staat ook op het alleen voor leden toegankelijke deel van de website van Sibon, de vakorganisatie voor het Erkend Signbedrijf. Sibon leden en leveranciers

worden bij deze ook van harte uitgenodigd om op deze blog over het installeren van led reclame volgens NEN 50107-3 te reageren en/of ervaringen uit te wisselen. Samen kunnen we de singbranche naar een nog hoger niveau tillen.

Geleideformaat

Led circuits kunnen worden geïnstalleerd in twee basisconfiguraties: constante spanning (vaak laag voltage – 12 of 24 volt) parallel bedraad of constante stroom in serie bedraad (spanningen tot 990 volt).

De lichtopbrengst van leds is direct gerelateerd aan de stroom die er doorheen loopt, en in parallel aangesloten constante spanning circuits meestal direct gerelateerd aan de aanwezige spanning in de module. Om een uniforme oppervlakte helderheid te realiseren over de hele sign, is de nieuwe regelgeving van invloed op twee parameters:

De oppervlakte doorsnede van de koperen geleider op basis van de totale stroom in dit (laagspanning) circuit:

6 ampère – 0,5 mm² of groter
8 ampère – 0,75 mm² of groter
10 ampère – 1 mm² of groter
16 ampère – 1,5 mm² of groter

Als de stroom wordt beperkt tot minder dan 1 ampère door de voeding (bijvoorbeeld in serie bedraden circuits), is het toegestaan om geleiders te gebruiken die kleiner zijn dan 1,5 mm², zelfs wanneer de spanning de laagspannings grens overschrijdt. Het draadtype moet worden geïsoleerd voor de maximale onbelaste nominale spanning die kan optreden in het circuit.

Het spanningsverlies tussen voeding en de laatste led module in een constante spanning systeem moet onder de 5 procent worden gehouden. Dit betekent dat bij een 12 volt installatie in bedrijf de laatste module in een rij niet minder dan 11,428 volt mag krijgen.

Voor een 12 volt systeem in werking op het maximaal toegestane vermogen (zie tabel), bij een gegeven stroom van 8,3 ampère, mag de totale weerstand van de draden van en naar de voeding niet hoger zijn dan 0.068 ohm. Een 1,5 mm² massief koperen geleider heeft een weerstand van 13,97 ohm per 1000 meter. De totale lengte (voor positieve en negatieve geleider) moet dus niet meer bedragen dan 4,86 meter, oftewel de voeding mag niet worden gemonteerd op een afstand groter dan 2,4 meter vanaf de laatste module in de keten, tenzij een groter formaat geleiders worden gebruikt.

Houd rekening met het feit dat de meeste led modules die tegenwoordig worden verkocht, zijn voorzien van bedrading met veel kleinere afmetingen.

Tegen uv-licht beschermde kabels – Ø 5mm met 2x 1mm² draad

Data sheet kabel

Brandpreventie

In grote laagspanningsinstallaties, zelfs als een led module slechts een fractie van een ampère aan stroom verbruikt, kan de totale stroomvoorziening eenvoudig oplopen tot enkele tientallen ampères.

Dit geldt vooral bij grote led-videoschermen. Marcus Thielen vond bijvoorbeeld in een scherm met een afmeting van 3 bij 4 meter 48 parallel aangesloten voedingen van 55 ampère per stuk, met in totaal 2640 ampère bij 5 volt. Dergelijke hoge vermogens en stroom niveaus betekenen een ernstig gevaar voor brand in het geval van kortsluiting. Om brand te voorkomen, beperkt de nieuwe regelgeving het vermogen tot 100 watt per aparte uitgang (zie kader ‘Limiet led systemen’).

Het combineren van meerdere uitgangen is niet toegestaan. Elke uitgang moet apart worden gezekerd. Dit betekent dat meerdere kleinere voedingen dichter bij de led modules zijn vereist. (Hou in gedachten dat met dergelijke lage spanningen en hoge stroom een voeding op afstand onzin is, gezien de enorme dikte van de draden die dan nodig zijn om de modules van stroom te voorzien).

Als beide laag voltage geleiders niet zijn geïsoleerd (zoals bij de veelgebruikte halogeen verlichtingssystemen), zijn nu extra beveiligingen nodig voor de voeding. Ze moeten ofwel voldoen aan de EN 60598-2-23 (uitvallende uitgangen) of een ingebouwd beveiligingscircuit krijgen dat continu het uitgangsvermogen bewaakt en de voeding uitschakelt in minder dan 0,3 seconden wanneer een vermogenstoename van 60 watt wordt gedetecteerd. Reden voor deze eis is brandpreventie.

Thermische eisen

Nieuw zijn ook de thermische eisen voor sign behuizingen (zoals doosletters en lichtbakken). In het verleden is gebleken dat veel outdoor led signs niet werkten vanwege oververhitting van de componenten in de behuizing (of de componenten waren niet ontworpen voor toepassingen in een doosletter of lichtbak).

De installateur wordt nu expliciet geadviseerd alleen componenten te selecteren met een gecertificeerd omgevingstemperatuur bereik van ten minste -25 tot maximaal +65 graden Celsius. Hij is ook verplicht thermische testen uit te voeren op alle signs, na installatie, voordat de verantwoordelijkheid wordt overgedragen aan de latere eigenaar. De testen moeten bevestigen dat na werking van ten minste een uur de luchttemperatuur in de sign behuizing niet meer bedraagt dan het toegestane omgevingstemperatuur niveau voor interne componenten. De installateur is dus verantwoordelijk dat componenten niet oververhit kunnen raken onder alle omstandigheden.

Tabel limiet led systemen

Om brand te voorkomen, beperkt de nieuwe regelgeving (led reclame volgens NEN 50107-3)het vermogen tot 100 watt per aparte uitgang. Voor de spanningen die gebruikelijk zijn bij parallel aangesloten led systemen is deze 100 watt limiet gelijk aan:

12 volt	8,3 ampère	55 modules van 150 mA per stuk
24 volt	4,1 ampère	27 modules van 150 mA per stuk
990 volt	0,1 ampère

Bescherming

Alle outdoor signs waarbij de sign behuizing hol is, moeten zijn voorzien van afvoergaten met een diameter van ten minste 7 mm, om volledige waterafvoer te waarborgen en te zorgen dat vuil geen obstructie kan veroorzaken tussen twee servicebeurten in. De luchtvochtigheid is in de meeste gevallen de reden voor elektrolytische corrosie en vroegtijdige uitval in geleiders, verbindingen en led modules. Om dit te benadrukken, vereist de nieuwe richtlijn bescherming voor sign behuizingen volgens de IP22-norm of hoger (beschermd tegen druppelend water bij een schuine stand tot 15 graden). Denk eraan dat alle sign behuizingen alleen toegankelijk mogen zijn met behulp van gereedschap.

Verder adviseer ik om de weerstand tegen vocht van componenten binnen een IP22 behuizing in de gaten te houden, aangezien IP22 tijdelijke condensatie van vocht niet uitsluit. Elke ‘open frame’ voeding of onbeschermde printplaten (led modules) zijn in dergelijke gevallen vatbaar voor onmiddellijke elektrolytische corrosie en zouden daarom nooit buiten mogen worden gebruikt.

Onderhoud doosletters met led

De komende Europese regelgeving zal de installateur meer verantwoordelijk maken voor het afgeleverde werk. Goede aanwijzingen en documentatie over de geplaatste installatie worden verplicht (zie kader ‘Onderhoud en documentatie’).

De standaard voor led reclame volgens NEN 50107-3 voor roept ook op tot regelmatige controle van een elektrische sign installatie door ‘een persoon die bevoegd is voor het installeren van signs en die kennis en ervaring heeft in productie, installatie, testen en onderhoud van alle soorten lichtreclame, en de verantwoordelijkheid neemt voor de installatie en het testen in overeenstemming met de normen’. Op deze manier moet de installateur de eigenaar van de lichtreclame herinneren aan de noodzaak van periodieke inspectie en onderhoud.

Waterdichte connectoren